14.02.2025
Нимаи дуюми моҳи октябри соли равон дар Тоҷикистон 1160-солагии файласуфи тоҷик, олими маъруфи тиб ва кимиё Абубакри Розӣ таҷлил таҷлил карда мешавад. Ин ҷашн дар асоси «Ҷадвали баргузории ҷашну солгард, фестивалу намоиш, иду озмунҳои фарҳангию маърифатӣ ва анъанаю ҳунарҳои мардумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои соли 2025», ки бо Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 тасдиқ гардидааст, баргузор карда мешавад.
Барои дар сатҳи баланд баргузор намудани 1160-солагии Абубакри Розӣ Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, вазоратҳои тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, маориф ва илм, корҳои хориҷӣ, кумитаҳои телевизион ва радио, таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, кор бо ҷавонон ва варзиш, Маркази тадқиқоти стратегӣ, Муассисаи давлатии «Маркази исломшиносӣ», Китобхонаи миллии Тоҷикистон ва мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ муваззаф гардидаанд.Масъулин вазифадор шудаанд, ки бо баргузор намудани ҳамоишҳои фарҳангӣ-маърифатӣ насли наврас ва ҷавони мамлакатро бо осори гаронбаҳои Абубакри Розӣ шинос намуда, онҳоро барои мутолиаи асарҳои ӯ ҳидоят намоянд.
Тавре Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни яке аз суханрониҳо хотирнишон намуданд: «халқи тоҷик аз қадим миллати фарҳангофарину тамаддунсоз мебошад ва ба ҷаҳониён шахсиятҳои бузург – олимону мутафаккирон, шоирону нависандагон ва ҳунармандони асилеро тақдим кардааст, ки онҳо дар ғанӣ гардондани тамаддуни башар саҳми босазо гузоштаанд. Мо бо чунин фарзандони фарзонаи халқи худ ифтихор мекунем, зеро онҳо барои миллати хеш ва аҳли башар ганҷинаи гаронбаҳову пурқимат, яъне осори ҷовидонаи илмиву адабиро ба ёдгор гузоштаанд».
Ба таъкиди Пешвои миллат, дар баробари ифтихор доштан бо ин мероси пурғановат ба ҳар яки мо зарур аст, ки онро амиқ омӯзем, ҳамаҷониба таҳқиқ кунем ва барои тарбияи ахлоқиву фарҳангии наврасону ҷавонон васеъ истифода намоем. Зеро омӯзишу таҳқиқ ва тарғиби эҷодиёти ниёгони некноми мо беҳтарин восита ва пули пайвандкунандаи гузашта бо имрӯз мебошад.
Бояд гуфт, ки файласуфи тоҷик, олими маъруфи тиб ва кимиё Абубакри Розӣ (865 – 925) бо номҳои Разес (Razes) ва Абубатер (Abu Bater) шинохта шуда, сазовори эътирофу эҳтироми донишмандони машҳури ҷаҳон дар гузашта ва имрӯз гардидааст.
Файласуф қариб 238 китоб ва рисола навиштааст, ки мутаассифона, на ҳамаи онҳо то имрӯз боқӣ мондааст. 60 китобу рисолаҳои ӯ ба тиб бахшида шудааст. Аз асарҳои доир ба химия таълифнамудаи Розӣ сетояш -«Китобуншаоҳид» (китоби иқтибосҳо), «Китоб-ул-асрор» (китоби асрорҳо), «Китоб сирр-ил-асрор» (китоби сирри асрорҳо) то замони мо омада расидаанд.
Ба гуфтаи устодони факултаи химияи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, аз таҷрибаҳои Абубакри Розӣ ва усулҳои кори ӯ дар соҳаи химия олимони Ғарб дар асри XVII истифода бурдаанд. Масалан, химиядони голландӣ Герман Бургаве асари худ «Элементҳои химия»-ро дар заминаи асари Розӣ мураттаб сохтааст, яъне дар он аввал моддаҳо, баъд асбобҳо ва дар охир протсессҳои химиявӣ бо шарҳашон ҷой дода шудаанд.
Абубакри Розӣ яке аз аввалинҳо шуда таснифи моддаҳоро пешниҳод намудааст. Ӯ дар таърихи химия нахустин маротиба ҳамаи моддаҳоро ба се синф: маъданӣ, набототӣ ва ҳайвонотӣ ҷудо карда, оид ба намояндагони ҳар яке аз ин гурӯҳҳо маълумот дода буд.
Тибқи нишондоди сарчашмаҳо, файласуф то 30 – солагӣ ба ҳамаи илмҳои мавҷудаи замонааш: фалсафа, илми кимиё, илми табиӣ (физика), ҳайат, рустанишиносӣ ва ғайра устод гашта буд. Танҳо дар 30 – солагиаш ба омӯзишу пажуҳиши илми тиб ҷиддӣ машғул шуда, то охири умр то дараҷае шуҳрат пайдо кард, ки яке аз чаҳор пизишки маъруфи дунё эътироф гаштааст.
Дар сарчашмаҳо дар бораи мақому манзалати ӯ дар тиб тавсифҳо зиёданд. Яке аз онҳо, ки бузургии ӯро дар ин соҳа нишон медиҳад, чунин аст: «Пизишкӣ набуд, онро Буқрот (Гиппократ) ба вуҷуд овард, пизишкӣ мурда буд, онро Ҷолинус (Гален) зинда кард, пизишкӣ пароканда буд, онро Абубакр Муҳаммад Закариёи Розӣ фароҳам овард ва пизишкӣ ноқис буд, онро Буалии Сино комил кард».
Муҳаққиқон ду асари Закариё Розӣ – «Тибби рӯҳонӣ» ва «Сирати фалсафӣ»-ро «муаллими ахлоқ» номидаанд, зеро дар онҳо тамоми хислатҳои инсонӣ, фазилатҳои хуб (некӣ, ростгӯӣ, инсондӯстӣ, адолат, ҳаё, иффат, раҳм, саховат, покизагӣ) ва бад (разолат, мутакаббирӣ, худписандӣ, мумсикӣ, майпарастӣ, дуруғгӯӣ) – и одамиро ҷолибона ва возеҳона мавриди баррасӣ қарор додааст. Ин асарҳо дар таълиму тарбияи аҳлоқии одамон, бахусус насли наврас ва ҷавон беҳтарин роҳнамо маҳсуб мешавад.
Таҳқиқгарони эҷоди ӯ пешниҳод менамоянд, ки омӯзиши ҳамаҷонибаи осори гаронбаҳои Абубакр Муҳаммад Закариёи Розӣ саҳм ва нақши ӯро на танҳо дар таърихи илму фарҳанги тоҷикон, балки дар таърихи тамаддуни башарӣ бештар маълум месозад.
АМИТ «Ховар»
Хабарҳои дигар
-
Ба истифода додани Муассисаи томактабии Аркон, тариқи маҷозӣ ифтитоҳи Гимназияву муассисаи таҳсилоти миёнаи умумӣ дар шаҳри Хуҷанд, муассисаи таҳсилоти миёнаи умумӣ ва майдончаи варзишӣ дар ноҳияи Айнӣ 18 ноябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Хуҷанд бинои Муассисаи таҳсилоти томактабии Арконро мавриди истифода қарор доданд. Иншооти навбунёд аз ҷониби соҳибкори ватандӯст Умеда Гадойбоева дар пайравӣ аз сиёсати маорифпарваронаи роҳбарияти давлат дар масоҳати умумии 2264 метри мураббаъ бо сифати баланд ва шароити замонавӣ бунёд ёфтааст. Зимни шиносоӣ ба Сарвари давлат мухтарам Эмомалӣ Раҳмон иттилоъ доданд, ки дар иншооти навбунёд 360 кӯдак ба таълиму тарбия фаро гирифта шуда, барои кор бо онҳо 30 парастори соҳибтаҷриба ва дорои ихтисоси педагогӣ ҷалб гардидаанд. Шумораи умумии кормандон дар муассисаи томактабӣ 75 касро ташкил медиҳад. Иншооти навбунёд аз ҷониби меъморони маҳаллӣ дар ҳамкорӣ бо меъморони олмонӣ таҳия шудааст. Ин равиш омехтаи эстетикаи аврупоӣ ва ниёзҳои фарҳангии тоҷикӣ мебошад. Ҳар ҷузъи бино аз равзанаҳо то гузаргоҳҳо бо усули Муҳити амн барои кӯдак тарҳрезӣ шудааст. Бино дорои 26 ҳуҷраи барҳавои машғулият, аз ҷумла 12 ҳуҷраи хобу истироҳат, ошхона, нуқтаи тиббӣ, толори варзишӣ ва дигар иншооти ёрирасон буда, ҳар кадоми он бо таҷҳизоти зарурӣ ва воситаҳои таълимӣ муҷаҳҳаз гардонида шудааст. Дар синфхонаҳо бо мақсади ташаккулу инкишофи зеҳнии кӯдакон ва тарбияи онҳо дар рӯҳияи ватандӯстиву хештаншиносӣ шароиту имкониятҳои мусоид фароҳам оварда шудааст. Инфрасохтори мувофиқ ба стандартҳои муосири ҷаҳонӣ ва методикаи байналмилалии таълимии, ки ба мустақилият, худомӯзӣ ва рушди табиии қобилиятҳои кӯдакон равонашуда, аз бартариҳои дигари ин муассисаи наву замонавӣ мебошад. Бозӣ ва корҳои амаливу тафаккурӣ, таваҷҷуҳ ба рушди интеллектуалӣ ва иҷтимоӣ ба ҳар кӯдак, барномаи рангинкамон, инкишофи нутқ, коммуникатсия, саводи аввалия бо таҷрибаи ҷаҳонӣ ба роҳ монда шудааст. Дар муассиса раванди таълим ва машғулиятҳо бо забонҳои тоҷикӣ, русӣ ва англисӣ ба роҳ монда шуда, барои бедор сохтани завқи эстетикии кӯдакон толори мусиқӣ низ фаъолият мекунад. Саҳни бинои Муассисаи томактабии Аркон бо дарахтон ва гулу буттаҳои ороишиву ҳамешасабз ороста шуда, даромадгоҳи он пештоқи ҷолибу назаррабое дорад, ки бо завқу салиқаи баланд ороиш ёфтааст ва барои бедор сохтани ҳисси зебоиписандии кӯдакон муассир мебошад. Ҳамзамон дар саҳни бино айвончаи тобистона барои гузаронидани машғулиятҳо сохта шудааст. Зимни боздид аз шароити кӯдакистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати корҳои анҷомёфта ва имкониятҳои фароҳамгардида баҳои баланд дода, аз иқдомҳои созандаи соҳибкори ватандӯст изҳори қаноатмандӣ намуданд. Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суҳбати самимӣ бо масъулин, онҳоро барои ба роҳ мондани таълими босифат, ташаккули шахсият, омӯзиши донишҳои муосир ба кӯдакон, тарбияи онҳо дар рӯҳияи ватандӯстӣ ва аз хурдӣ ҷой додани эҳтирому садоқат ба обу хоки Ватан дар қалби онҳо, дастуру ҳидоятҳо доданд. Дар ҳамин ҷо Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ду иншооти дигари соҳаи маориф – марҳилаи якуми Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии Аркон дар маҳаллаи Темурмалик ва Гимназияи рақами 4-ро дар шаҳри Хуҷанд ба таври фосилавӣ мавриди баҳрабардорӣ қарор доданд. Бинои Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии Аркон, ки бо шароити муосир бунёд ёфтааст, дорои имкони фаро гирифтани 600 хонанда дар ду баст мебошад. Дар Гимназияи рақами 4 бошад, 1700 хонандагон дар ду баст ба таҳсил фаро гирифта мешаванд. Ҳамчунин дар ин рӯз Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бинои нави муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии рақами 26-ро дар деҳаи Томин ва майдончаи нави варзишии замонавиро дар деҳаи Ғаберуди ноҳияи Айнӣ тариқи фосилавӣ ба истифода доданд. Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии рақами 26-и деҳаи Ғаберуд бо иҷрои дастуру супоришҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба истиқболи ҷашни 35-солагии Истиқлоли давлатӣ ва бо маблағгузории корхонаи маъдантозакунии муштараки Тоҷикистону Амрико – Анзоб бунёд ёфтааст. Бинои нави муассисаи таълимӣ аз ду ошёна иборат буда, барои фаро гирифтани 480 хонанда дар ду баст пешбинӣ шудааст. Иншооти нави варзишӣ бошад, бо саҳми соҳибкори ватандӯст Сайфиддин Нуров бунёд гардидааст. Майдончаи варзишӣ барои баргузории мусобиқаҳои гуногун пешбинӣ шуда, барои ҷалби бештари наврасон ба варзиш имконият фароҳам меорад.
29
18.11.2025 -
Оғози сафари корӣ ба вилояти Суғд 18 ноябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати ифтитоҳи иншооти таъйиноти гуногун, шиносоӣ бо вазъи зиндагии мардум ва раванди корҳои ободониву созандагӣ ба вилояти Суғд ташриф оварданд. Дар Фурудгоҳи байналмилалии Хуҷанд Сарвари давлатро раиси вилояти Суғд Раҷаб Аҳмадзода ва дигар шахсони расмӣ бо самимона истиқбол гирифтанд. Маврид ба таъкид аст, ки бо ҳидоятҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вилояти Суғд ба истиқболи ҷашни 35-солагии Истиқлоли давлатӣ баъди бунёд, таъмир ва навсозӣ бештар аз 12 ҳазор иншооти гуногун ба истифода дода шуда, то моҳи сентябри соли 2026 боз 2 ҳазор иншооти дигар бунёд карда мешавад.
52
18.11.2025 -
ИШТИРОКИ НАМОЯНДАИ ВАЗОРАТ ДАР ҶАЛАСАИ ГУРӮҲИ КОРИИ ИДМ ОИД БА РУШДИ ФАЗОИ ЯГОНАИ ТАЪЛИМӢ Дар шаҳри Москваи Федератсияи Россия ҷаласаи навбатии гурӯҳи кории Шурои ҳамкории давлатҳои иштирокчии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ) оид ба ниҳоӣ намудани Барномаи татбиқи Консепсияи ташаккули фазои ягонаи таълимии ИДМ барои солҳои 2027-2035 баргузор гардид. Аз Ҷумҳурии Тоҷикистон дар кори ин ҷаласа Саидзода Ҳикматулло, сардори раёсати таҳсилоти олӣ ва баъдидипломии Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон иштирок намуд Барномаи мазкур ҳамчун санади муҳимми стратегӣ таҳия шуда, ба ҳамоҳангсозӣ ва густариши ҳамкории давлатҳои узви ИДМ дар соҳаи маориф, тайёр ва аттестатсияи кадрҳои илмӣ ва илмӣ-педагогӣ, баланд бардоштани сифати таҳсилот, мутобиқсозии стандартҳои таълимӣ ва таҳкими фазои ягонаи иттилоотӣ равона гардидааст. Ҷаласа бо иштироки намояндагони кишварҳои узв баргузор шуда, намояндагони мақомоти идоракунии маориф аз Арманистон, Беларус, Қазоқистон, Қирғизистон, Россия, Тоҷикистон, ҳамчунин вакилони Ассамблеяи байнипарламентии ИДМ ва намояндагони Исполкоми ИДМ ширкат варзиданд. Ҷониби Тоҷикистон дар баррасии бахшҳои калидии Барномаи мазкур, аз ҷумла, таҳияи механизмҳои ҳамоҳангсозии стандартҳои таҳсилот дар кишварҳои ИДМ, такмили низоми аккредитатсия ва аттестатсияи муассисаҳои таълимӣ, тавсеаи ҳамкориҳо дар соҳаи таҳсилоти олӣ ва касбӣ, ташаккули низоми ягонаи иттилоотӣ ва маълумот оид ба таҳсилот, таҳияи меъёрҳои намунавӣ дар самти таҳсилот, омӯзиши калонсолон ва таҳсилоти фосилавӣ, баланд бардоштани сифати тайёркунии кадрҳои илмӣ ва илмӣ-педагогӣ саҳми фаъол гузошт. Сардори раёсати таҳсилоти олӣ ва баъдидипломии Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистонро оид ба зарурати идомаи ҳамкориҳо дар доираи ИДМ дар самти мутобиқсозии стандартҳо, таъмини эътирофи мутақобилаи ҳуҷҷатҳои таҳсилотӣ, дастгирии таҳсилоти инклюзивӣ ва тавсеаи имкониятҳои таҳсилоти фосилавӣ баён намуд. Зимни мулоҳизаронӣ таъкид гардид, ки Барномаи татбиқи Консепсияи ташаккули фазои ягонаи таълимии ИДМ барои солҳои 2027-2035 яке аз марҳилаҳои муҳимми ҳамгироии кишварҳо дар соҳаи маориф ба шумор рафта, ба таҳкими рушди кадрӣ, баланд бардоштани рақобатпазирии низоми таҳсилоти миллӣ ва тавсеаи ҳамгироии илмӣ-таҳсилотӣ мусоидат менамояд. Дар анҷоми ҷаласа пешниҳод гардид, ки лоиҳаи Барнома бо пешниҳоди ҷонибҳои иштирокчӣ такмил ёфта, барои баррасӣ ва тасдиқ ба Шурои ҳамкории соҳаи маорифи кишварҳои ИДМ пешниҳод карда шавад.
36
18.11.2025
